Traffici pericolosi nel golfo dell'Asinara/Tràficos periculosos in s'Asinara

Sardegna Ventirighe in su nùmeru 54 l'aiat giai antitzipadu tantu chi aiat dedicadu sa copertina pròpiu a sos tràficos periculosos chi b'ant a èssere in su Golfu de s'Asinara. S'Endesa afitat sos depòsitos suos pro unu terminal petrolìferu. Su Golfu de s'Asinara arriscat s'incuinamentu. Ite narant sas istitutziones?
Sardegna Ventirighe nel numero 54 lo aveva già anticipato. Aveva dedicato la copertina proprio ai traffici pericolosi che ci saranno nel Golfo dell'Asinara. L'Endesa affitta i suoi depositi per un terminal petrolifero. Il Golfo dell'Asinara è a rischio inquinamento. Cosa hanno da dire le istituzioni?

Manifestatzione petròliu? No gràtzias. Stintino 9 de Capidanni 2007/ Manifestazionepetrolio...? NO T(H)ANKS! Stintino 9 settembre 2007

Manifestatzione chi b'est istada a Stintino pro protestare contra a su fatu chi ant a èssere semper de prus sas petrolieras in su golfu de s'Asinara. 620 pessones ant protestadu patzificamente faghende cun sa carena issoro, in mesu a su mare galanu de s'ispiàgia de sa Pelosa in Stintino,una figura de petroliera in sas barras. Una figura chi est istada ripresa dae s'artu da unu aereu e chi mandat unu messàgiu meda craru a s'Endesa: sa populatzione non cheret s'aumentu de sas petrolieras in mare de Sardigna
MANIFESTAZIONE SVOLTASI A STINTINO IL 09/09/2007 PER PROTESTARE CONTRO L'INCREMENTO DEL PASSAGGIO DI PETROLIERE NEL GOLFO DELL'ASINARA. 620 persone hanno protestato pacificamente disegnando con i loro corpi, in mezzo allo splendido mare della Pelosa di Stintino, una sagoma di petroliera sbarrata. Una figura che è stata ripresa dall'alto da un aereo e che manda un messaggio molto chiaro all'Endesa: la popolazionenon accetta l'aumento delle petroliere nel mare di Sardegna

Sa limba sarda comuna est naturale, no est artifitziale pro nudda

«Sa limba sarda comuna bolet rapresentare una “limba pandela”, unu istrumentu de mediatzione pro potentziare s’identidade colletiva nostra rispetende totu sas variedades locales» si leghet in s’introdutzione de sa chirca.
«Sa limba sarda comuna est tzentrale e naturale» at naradu Roberto Bolognesi de s’Universidade de Amsterdam chi at fatu unu istùdiu pròpiu supra de sa limba comuna. Bolognesi, espertu de dialetologia computatzionale, at fatu un’analisi cumparativa intre sas variedades linguìsticas impreende unu mètodu istatìsticu obietivu.
«Comente podet èssere artifitziale si est sa matessi pro su 92% a su sardu chi est faeddadu in Abbasanta?» at sighidu su professore - «Est tzentrale ca est una variedade de mesania. Duncas no est campidanesu, no est nugoresu ma no est ne mancu logudoresu». A bandas de Abbasanta, finas Atzara non est distante meda (setzi su 11,94%), sighit Pattada de su 12,11%, Orane de su 20,55% finas a nch’arribare a Santu Juvanne Suergiu chi est sa variedade prus distante ma petzi de su 28,20%. Foneticamente sa LSC est sa matessi pro su 76,62% a sa variedade sarda prus distante. S’orgolesu, chi est una de sas variantes prus indedda, pro sa fonètica est distante Petzi de su 17,07%.


Juvanna Tuffu (dae sa rubrica Sa limba nostra de SardegnaVentirighe n. 51)

Su 58% de sos sardos bolet una forma iscrita ùnica de sardu

Su sardu non s’allegat a livellu istitutzionale ca paret chi non deghet. Ma si andamus a bìdere ite ant rispostu sos intervistados a sa pregunta “Ses de acordu a pònnere una forma iscrita ùnica pro sos documentos de sa regione sarda?”, amus a abbarrare ispantados. Su 58% de sos sardos est de acordu pro s’impreu de una forma iscrita ùnica. Duncas una pertzentuale manna meda. Custa est una pregunta chi at chertu a pònnere in su cuestionàriu su Presidente de sa Regione Soru ca boliat cumprèndere si una forma iscrita ùnica de sardu (chi b’est giai) sos sardos la bolent. Sa Giunta regionale, difatis, at adotadu su 18 de abrile de su 2006 sa limba sarda comuna (LSC). Unu fatu de importàntzia istòrica ca s’Istatutu de sa Regione est istadu bortadu in limba sarda pro sa prima borta.
Sa gherra a sa limba sarda.
A dolu mannu, medas (mescamente intelletuales) sunt sighende a fàghere sa gherra a sa limba sarda comuna. A bortas est gente chi no allegat su sardu, ma mancu su tataresu, su gadduresu o cale si siat àtera limba minoritària.
Àteras bortas est gente chi su sardu lu connoschet bene ma narat chi unu sardu ùnicu iscritu est contràriu a sas variantes locales. Est mescamente a custos chi bisòngiat a fàghere cumprèndere chi su fatu de iscrìere sighende unu istandard e règulas iscritas tzertas non cheret nàrrere pro nudda a èssere contra a sas variantes de cada bidda. Sa limba comuna “est una richesa manna” comente at naradu su presidente Soru in Paule. E no est unu perìgulu ca cadaunu sighit a faeddare in sa limba de sa tita sua, ma cando s’iscriet diat tocare a sighire tzertas règulas ca gosi càpitat in totue.
Bastat de pessare a su chi ant fatu in Catalugna o in Friuli, in ue b’at variantes medas comente in Sardigna ma nche sunt resèssidos a tènnere una limba istandard. E proite non lu devimus fàghere in s’ìsula nostra?
Criticas a sa limba sarda comuna
“Limba bona petzi in sos iscafales”, “limba chi non podet tènnere sa presuntzione de èssere una limba bia”, “sa limba comuna naschet giai morta”, “limba artifitziale”. E galu: “limba imbentada”, “limba burocràtica”.
(Custu artìculu, iscritu in limba sarda comuna, impreat unu sardu imbentadu?)
Àteros allegant de “livellamento lessicale”, cando su lèssicu est lìberu.
S’urtima cosa indigna iscrita in unu cuotidianu sardu est chi sa limba comuna est unu mommoti comente Frankenstein e chi est un OGM. Chie allegat gosi allegat dae su muntone: non connoschet petzi su sardu e sas règulas de sa LSC ma no at letu ne mancu sa chirca chi est istada illustrada in Paule.

Juvanna Tuffu (dae sa rubrica Sa limba nostra de SardegnaVentirighe n. 51)

Su sardu de oe e de cras

Master in comunicatzione e tradutzione de limba sardaEst istadu unu fatu ispantosu de m'agatare su 27 de Freàrgiu coladu in cuss'aula a pustis de annos medas. S'aula in ue apo fatu sa prima de su litzeu e in ue mi so diplomada.
A mi torrare a agatare in Nùgoro in cussu litzeu e in cussa matessi aula a pustis de tempus meda m’at torradu a conca ammentos medas.
Unu master interessante in ue, pro sa prima borta in bida mea, so sighende sas letziones in limba. Sa limba chi m'ant imparadu mamma e babbu. Sa limba de sa pitzinnìa ma finas sa limba de oe e de cras: su sardu.
Cussos chi sighint su master sunt totus laureados e sunt, su prus, de Barbagia.
Sighende sas letzìones s'imparant cosas medas : chi sa limba sarda at milli annos comente limba iscrita.
A dolu mannu, b’at una vernacolarizatzione e una folclorizatzione de sa limba. E s’iscoberit chi sos problemas de sa limba sunt medas: tantu pro nàrrere, chi sas limbas minoritàrias sunt prus de sete mìgia e cada annu nde isparint a su mancu una deghina. Finas sa limba sarda est in perìculu. E totu custu finas pro curpa de sa globalizatzione. Una globalizatzione culturale e linguìstica.
Ma mescamente Internet, chi est unu istrumentu de sa globalizatzione, podet èssere una manera de defèndere su sardu.
Ma b’at un àteru problema de cussiderare: sa mancàntzia de ufitzialidade. Su sardu non si impreat, tantu pro nàrrere, in sa pùblica aministratzione ma est tratadu petzi pro usu interpersonale.
Su master est unu tentativu de mobilitare risorsas umanas pro sensibilizare supra de sa limba.
Tocat a pranificare, duncas, risorsas umanas ma finas e mescamente risorsas econòmicas pro tutelare e promòvere sa limba
Ma pro totu custu sos master non bastant. Bi cheret finas una polìtica linguìstica, bi bolet s’asseradu de sa limba, comente cale si siat assessoradu. Una cosa gosi b’est, tantu pro nàrrere, in Catalugna in ue bi sunt finas medas istitutziones linguìsticas.
Sa finalidade de unu progetu de polìtica linguìstica est de superare sa diglossia: sa cumpresèntzia de duas limbas, ma in ue una est prevalente e est impreada in àmbitos formales, imbetzes s’àtera est impreada petzi in cuntestos informales.
Cumbenit, duncas, a superare sa diglossia e arribare a su bilinguismu. Ma custu b’at a essere cando sas duas limbas, in custu casu su sardu e s’italianu, ant a podere nàrrere totu alleghende dae una limba a s’atera.

Juvanna Tuffu (SardegnaVentirighe n.48)

Una limba pro s’identidade.

Finas cussos chi narant chi non connoschent sas variantes locales, sunt de acordu cun su fatu chi sas limbas locales devent èssere promòvidas e sustènnidas. Sas pessones intervistadas sunt de acordu chi sos pitzinnos siant incoragiados a allegare sas limbas locales e chi custu siat fatu in ìscola. Sa limba locale devet èssere imparada paris cun sa limba istràngia.
S'84,7 % de sos pitzinnos est in favore (su 57,3% de su totu e su 27,4% in parte) de s'impreu de sa limba locale in ìscola.

Pitzinnos. Sos pitzinnos intervistados tenent dae sos 6 a sos 14 annos e ant naradu chi ant una connoschèntzia bona de sas limbas locales: su 42,9% allegat e cumprendet una limba locale, 36,4% non l’allegat ma la cumprendet, su 20,7%, nen l’allegat nen la cumprendet.
Sa connoschèntzia creschet finas a sa 5^ elementare si faeddamus de sas pitzinneddas. A pustis, in sas fases imbenientes, creschet pro sos òmines e minimat pro sas fèminas. Ite limba chistionant sas mammas e sos babbos cun sos fìgios? Faeddant sa limba locale petzi su 16,5%, mentres allegant s’italianu su 66,2%. Sos babbos impreant cun sos fìgios òmines sas limbas locales, mentres cun sas fìgias faeddant s’italianu. Comente chi bi siat cun sos fìgios una casta de còdighe de complitzidade, cosa chi non b’at cun sas fìgias.


Juvanna Tuffu (dae sa rubrica Sa limba nostra de SardegnaVentirighe n.51)

Diferèntzias de gènere

Sas fèminas allegant sas limbas locales de mancu. Allegant de prus s’italianu finas cun sos amigos. Tantu pro nàrrere, in sa classe de edade 15-24 annos, sas fèminas chi faeddant sa limba locale sunt su 45,8% contra a su 61,5% de sos òmines. Sa matessi cosa capitat si s’abbadiant sas àteras classes de edade. In sas comunas cun prus de 100 mìgia abitantes sas fèminas chi l’allegant sunt su 49,3% contra a su 64,4% de sos òmines.
Custu no ispantat ca capitat in cada cuntestu plurilinguìsticu. Sos linguistas pro mesurare su balore de una limba dant cara a su tantu de sas fèminas chi lu chistionant. Sas limbas chi si imparant a sos pitzinnos si narant maternas ca sunt sas mammas chi imparant sa limba a sos fìgios. E, a dolu mannu, cun sos fìgios allegant pagu su sardu. Ma b’at un’ispiegatzione sotziològica pro custu: sas mammas faghent semper pro sos fìgios su mègius e a lis imparare s’italianu cheret nàrrere pro issas a los agiudare pro s’avenire issoro. Sa limba, duncas, est bida comente unu istrumentu de avantzamentu sotziale.

Juvanna Tuffu (dae sa rubrica Sa limba nostra de SardegnaVentirighe n.51)

Limba in perìgulu. A sos antzianos su sardu, a sos pitzinnos s’italianu

«Cada 15 dies morit una limba minoritària. Sa globalizatzione at allestradu custu protzessu. Sas variedades linguìsticas sunt bidas comente sa biodiversidade: si si perdet, perdimus una parte bona de su patrimòniu culturale nostru». At naradu Anna Oppo, sotziòloga de s’Universidade de Casteddu.
Sa limba sarda est in perìgulu ca totus narant chi la connoschent ma pagos l’imparant a sos pitzinnos. Segundu istùdios internatzionales una limba est in salude si b’at gente noa chi l’allegat. Si sa limba non benit tramandada arriscat de si nche mòrrere. Sa trasmissione intergeneratzionale est dèbile in famìlia e in ìscola. Petzi su 16,5% allegat sa limba locale a sos fìgios e su 3,8% in ìscola ebbia.
Juvanna Tuffu (dae sa rubrica Sa limba nostra de SardegnaVentrighe n.51)

"Le lingue dei sardi". Una chirca sotziolinguistica

Paule. “Le lingue dei sardi” est su tìtulu de unu addòviu chi b’at àpidu su 5 de Maju coladu. Sunt istados illustrados sos resurtados de sa chirca sotziulinguìstica fata dae sas Universidades de Tàtari e de Casteddu e cummissionada dae sa Regione sarda subra de s'impreu de su sardu e de sas àteras limbas minoritàrias faeddadas in Sardigna.
Paule est una bidda chi no est istada isseberada a casu ca s’agatat in su tzentru de s’ìsula e calicunu nd’at allegadu comente “epitzentru ètnicu de sa Sardigna”.
Sa nostra est un’ìsula chi tenet una richesa manna chi àteras regiones non tenent. Non si chistionat petzi su sardu, ma s’allegant finas àteras limbas: su tataresu, su gadduresu, su tabarchinu, su catalanu. Unu patrimòniu mannu chi arriscat de si pèrdere e, si non damus cara, sa limba nostra a bellu a bellu at a iscumpàrrere. No est catastrofismu. A dolu mannu, est custa sa beridade.
Segundu una chirca Istat sa Sardigna est italòfona. S’allegat mescamente s’italianu, a su puntu chi sa regione nostra nche colat sa mèdia natzionale. Sos datos de sa chirca sarda cunfirmant, a dolu mannu, su chi narat s’Istat.
2550 intervistas, 77 sas Comunas sardas interessadas, duos grupos de intervistados, unu de pitzinnos dae 6 a 14 annos, e unu de mannos. Sas preguntas de su cuestionàriu fiant medas e diferentes, ma una de sas prus importantes fiat sa de noe: “A bandas de s’italianu, intre sas variedades linguìsticas faeddadas in Sardigna cale connoschet mègius?” Est essidu a pìgiu chi su 68,4% de sa populatzione faeddat sa limba locale, su 29% la cumprendet e petzi su 2,7% non faeddat nen cumprendet cale si siat limba locale.
Sighende a lèghere sos datos si podet bìdere chi b’at gente chi faeddat su sardu petzi in tzertos cuntestos. L’allegant de prus cussos chi istant in sas biddas minores e cussos chi tenent una laurea chistionant su sardu de mancu de totu sos àteros. In su tzilleri, in su traballu e finas in ìscola s’impreu de sa limba locale est minimadu. Sas fèminas mescamente no allegant sas limbas locales in sas biddas issoro e sos fìgios los creschent in italianu in su 90% de sos casos. In famìlia cun sos antzianos si faeddat su prus sa limba locale. Cun sos mannois si chistionat mescamente in sardu, ma cun sos fìgios su prus in italianu. Sas limbas locales sunt impreadas de mancu dae sas còpias e dae sos giòvanos. Si si colat dae sa famìlia a sos cuntestos istitutzionales si podet bìdere chi su sardu est impreadu pagu.

Juvanna Tuffu (dae sa rubrica Sa limba nostra SardegnaVentirighe n.51)

Custùmenes de Ulìana

Custùmene ulianesu de òmine. Cantadores a tenore.



In su recuadru de bassu fèminas cun su custùmene ulianesu. Ulianesas chi sunt in sa profissione de santu Lussùgliu

Tenores de Ulìana "Antoni Mereu"

Cussiderade chi custos chi cantant a tenore sunt totu pitzocheddos de 16 annos. Impromintent bene e sunt bravos aberu.

Boghes de Casteddusardu

M'est capitadu duos annos a como de m'agatare in Casteddusardu (chi in antis si naraiat Casteldoria)e intendere su coro chi cantaiat in crèsia. M'aiat fatu unu tzertu efetu, emotzionante meda, a su puntu de m'arpilire. Est bellu a andare in istiu, ma si si bolent ascurtare custas boghes galanas tocat de andare in tempus de Pasca, su "Lunissanti" comente narant sos abitantes de ie.

Umberto Eco e sa bellesa

Sa letura a sos tempos de Internet.

Comente sunt cambiadas sa letura e s’iscritura in custos urtimos annos? E comente sunt cambiadas cun Internet? Lèghere libros in su 2007 si podet galu?
Sunt pregontas chi sunt diventadas frecuentes. E custu est unu tema chi est istadu afrontadu dae meda gente e finas dae medas intelletuales. Duos sunt connotos e sunt Umberto Eco e Roger Chartier. Sun istados intervistados subra de custu argumentu dae su giornalista Enrico Regazzoni de su cuotidianu “La Repubblica” su 12 maju de su 1999.
Calicunu si dimandat si lèghere nche istragat. Segundu Chartier b’at àpidu unu cambiamentu de sas abitudines de sa letura. In antis si podiat lèghere unu libru in su letu prima de andare a corcare. Como su libru si podet lèghere in dae in antis a su computadore e cando unu bolet. B’at maneras medas de lèghere ma segundu Eco custas formas de letura esistiant giai dae su Medioevu ca podias abèrrere una pàgina de Virgìliu a casu, nche chircavas sa profètzia e poi tancaias su libru.
Cun Internet b’at maneras noas de lèghere e totus andant bene. B’at finas Cd-Rom in ue si podent annànghere cummentos sena cambiare su testu. Unu si podet chircare finas cale si siat libru, si lu podet iscarrigare dae Internet, si lu podet imprentare e a pustis si lu podet lèghere. Finas custu est unu modu de letura in Internet. Segundu calicun’ àteru bi diat èssere una casta de antagonismu intre su testu iscritu e intre su testu eletrònicu. Tocat de nàrrere chi su mundu eletrònicu cheret nàrrere letura mescamente. Sa Rete at revolutzionadu paritzas cosas ca in su matessi mamentu s’addòviant su testu, s’imàgine e su sonu e custu cambiat de su totu sa pràtica de sa letura. Cun Internet si sunt torradas a iscrìere sas lìteras, o comente si narat “sa e-mail”. Sa posta eletrònica at àpidu su mèritu de fàghere torrare a iscrìere chie no iscriiat prus dae tempus meda.
Eco narat chi su libru e Internet podent cunvìvere sena problemas mancari apant funtziones diferentes. Eco sighit narende chi no est beru chi su libru e Internet sunt inimigos. Bisòngiat finas de nàrrere chi una pertzentuale manna de gente chi navigat in sa Rete (allegamus de s’otanta pro chentu) in antis non leghiat nudda. Duncas podimus nàrrere chi est naschende una generatzione noa de letores de computadore.
Un’àtera pregonta chi tzertos intelletuales si ponent est custa: sunt sos iscritores a iscrìere sos libros? Paret chi nono, ca su libru chi leghimus non l’at fatu s’autore suo ebbia. E pro ite? Ca b’at chie iscriet, chie curregit, chie imprentat. Cadaunu tenet una funtzione pròpia e duncas unu libru tenet prus de unu babbu. Como cadaunu podet devènnere unu iscritore ca bastat de impreare cale si siat programma eletrònicu e gasi podet iscrìere, curregire, e in antis de imprentare podet isseberare sos caràteres, sos formados e sa gràfica chi si preferit.

J. T.

"Est una richesa manna a tènnere una limba" (R.Soru)

"Est una richesa manna a tènnere una limba". Paule, 5 de Maju 2007
Cun custas paràulas su presidente de su Guvernu sardu Soru at serradu sos traballos de s'addòviu de Paule dedicadu a sa Limba Sarda Comuna.


Paule. "Est una richesa manna a tènnere una limba. Una richesa manna chi tenimus comente pòpulu". Sunt custas paràulas de su prèsidente de sa Regione sarda Soru chi at naradu a s'agabu de su cunvegnu "Le lingue dei sardi" su 5 de Maju a Paule. Unu cunvegnu dedicadu a una chirca sotziulinguìstica chi est istada fata dae sas universidades de Tàtari e de Casteddu e cummissionada dae sa Regione.

Non si fiat mai bida una cosa gosi in antis. Unu cunvegnu in ue relatores medas e sas pessones chi sunt intervènnidas ant allegadu no in sa limba ufìtziale, s'italianu, ma in sardu. Chie in campidanesu, chie in nugoresu, chie in logudoresu. Cadaunu at pòdidu impreare sa limba de sa tita. Est istada de seguru una cosa curiosa e originale meda. Interventos interessantes, a bortas polèmicos e cuntrastantes ma de seguru intzisivos galu de prus, ca fiant fatos in limba.

Duncas sa limba non prus comente unu fatu folclòricu ma comente unu mèdiu beru pro comunicare finas in cuntestos informales comente unu dibàtidu pùblicu. E pro sa prima borta finas unu presidente de Regione at faeddadu in sardu. Unu interventu intregu in campidanesu. Est partu a sa prima unu pagu birgongiosu, comente chi lu esserent ispogende. Ca l'at naradu issu puru chi su sardu est sa limba de sas emotziones e de sos sentimentos. Sa limba chi l'ant imparadu sa mamma e su babbu e duncas sa limba de su coro. "Est una richesa manna chi tenimus comente pòpulu chi si biet comente una natzione, cun un'identidade natzionale".

Soru s'est ammaniende a sa sèria pro sa chistione de sa limba. E duncas puntègiu in sos cuncursos pro chie chistionat e connoschet su sardu, su matessi tratamentu de unu chi connoschet s'inglesu. Crèditos formativos in iscola pro cussos istudentes chi connoschent sa limba. Non paret beru, ma l'amus intesu in medas e non pariat brullende. Ca l'at naradu issu etotu "S'importante non est a ddu chistionai ma a lu chistionai". At cumpresu bene su chi devet fàghere e at cumpresu s'importàntzia de sa limba in s'iscola. No est importante a nd'allegare de limba, ma tocat de allegare in limba in totu sos cuntestos, siat cussos informales siat cussos, mescamente, formales. Isperemus chi non siant petzi paràulas.

Juvanna Tuffu

fonte:www.tempusnostru.it

Sa limba sarda: una sienda chi si podet impreare.

Sa limba sarda: una sienda chi si podet impreare.
Intervista de Juvanna Tuffu a Diegu Corràine

A pustis de batallas linguìsticas, nche semus resèssidos a reconnòschere e a tutelare su sardu comente limba cun sa lege regionale 26 de su 1997, cun sa lege natzionale 482 de su 1999 e cun sa Carta europea de sas limbas de su Cussìgiu de Europa de su 1992. Unu de sos sustenidores prus cumbintos de sa limba sarda comente istrumentu pro difèndere s'identidade e s'istòria pròpia est Diegu Corràine.

Nàschidu in su 1949, est istudiosu e tradutore in limba sarda. Est istadu segretàriu de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda e diretore de sa sotziedade editoriale Papiros. S'interessat dae annos medas de problemas de polìtica linguìstica, de normativa de sa limba sarda e de terminologia. Est istadu membru de sa Cumissione regionale chi at iscritu su modellu LSC (limba sarda comuna). Est istadu diretore de s'Ufìtziu de sa limba sarda de sa Provìntzia de Nùgoro e como est diretore de s'Ufìtziu de sa limba sarda de s'Ogiastra. Est cordinadore de su Master Comunicatzione e tradutzione in limba sarda organizadu in Nùgoro cun sa collaboratzione de sa Provìntzia de Nùgoro, de s'Universidade Autonoma de Bartzellona e de su Cunsòrtziu universitàriu de Nùgoro.

Comente est sa situatzione linguìstica de s'ìsula nostra a 10 annos dae sa lege regionale 26 e dae oto annos dae sa lege natzionale 482?
«Sa limba sarda at de seguru milli annos e est galu populare meda, cun a su nessi su 70% de sos sardos chi l'allegant galu, finas si oe su sardu est dominadu dae sa presèntzia forte de s'italianu. Sas leges, chi no ant sa fortza de fàghere miràculos a sa sola, ant reconnòschidu s'esistèntzia de sa limba sarda, l'ant dadu ufitzialidade cun s'aplicatzione de s'artìculu 6 de sa Costitutzione italiana subra de sa tutela de sas minòrias linguìsticas. Sas leges ant apidu su mèritu de creare sa cussèntzia chi su sardu non est unu dialetu ma una limba, sorre de s'italianu, de su frantzesu e de s'ispagnolu chi s'istòria de sas dominatzìones nche l'ant bogadu dae s'ufitzialidade e dae unu isvilupu possìbile. Su cuadru giuridicu nou, mòidu finas dae sa Carta europea de sas limbas de su 1992, at torradu unu deretu chi pariat perdidu, at torradu a pònnere su sardu in cumpetitzione. Pro custu, sa limba nostra, chi (ammentamus∙lu) est sa sigunda de s'Istadu italianu pro su nùmeru de sos chi l'allegant, a pustis de s'italìanu, podet àere e at dae sas leges unu agiudu beru chi, si est isfrutadu bene, li podet assegurare unu cras sèguru e ufitzìale, comente capitat giai in aterue, tantu pro nàrrere cun su catalanu, su bascu e su galìtzianu in Ispagna».

Ite est sa limba sarda comuna (LSC) e cantu est impreada?
«Est una norma iscrita isperimentale adotada dae sa Giunta regionale de Renatu Soru mescamente pro impreu amminìstrativu, ma chi podet èssere impreada dae totus, privados o entes pùblicos. Si cherimus dare ufitzialidade a su sardu non podimus fàghere a mancu de lu iscrìere in manera tzerta e coerente, comente cale si siat àtera limba».

Cale est su bantàgiu de una limba iscrita?
«Sas limbas bi sunt dae tempos chi non si podent ammentare, s'iscrìtura petzi dae carchi millenniu. Est s'inventzione de s'omine prus ispantosa e at su balàngiu, in cunfrontu de s'oralidade, de dare sas noas in su tempus e in s'ipatziu, de las rendere universales, chi las podent impreare chie si siat e in ue si siat. No est pagu. In su mundu de oe, càrrigu de messàgios iscritos de cada casta, su sardu non podet dassare a s'italianu ebia custa possibilidade».
Medas sunt cuntràrios a sa limba sarda ùnica ca narant chi b'at medas variedades de sardu cantas sunt sas biddas de sa Sardigna. Ite rispondes a custas pessones?
«Pro b'èssere in sos mèdios de comunicatzione, in s'ìscola, in s'aministratzione, in s'economia e pro cada impreu (comente sas leges nos permitint de fàghere) amus tentu sa netzessidade de istabilire e de pònnere una norma iscrita de riferimentu, sa LSC, lassende a cadaunu sa possibilidade de la pronuntziare comente cheret. S'impreu de sa variante personale o locale non est contrària a sa norma iscrita ùnica. Podimus fàghere unu esèmpru minore: intre sos corrispondentes orales e locales de sa paràula italiana pozzo, comente putu, puthu, pussu, pucciu, putzu, sa LSC proponet, comente modellu iscritu, putzu, duncas sena imbentare nudda. In prus, s'àtera proposta, grussera ma pràtica, est istada de issèberare, pro su modellu iscritu su tz, e non zz o ts, chi est possìbile su matessi. Sa norma LSC, duncas, comente àteras normas de àteras limbas, non tenet nudda de ispantosu, est petzi un'indicatzione de coerèntzia e de seguràntzia, chi pro chie iscriet cumbenit e est codoma. Duncas una norma iscrita comente sa LSC est cumplementare in cunfrontu a sas variedades locales, ma non las iscambiant. Cadaunu est liberu de pronuntziare su chi cheret comente cheret. De su restu, pro iscrìere su sardu no amus isetadu su 2006, ca si iscriet dae sèculos, in ue su sardu at tentu una regularidade iscrita e non teniat contu de sas variedades locales pro èssere cumpresu e iscritu in manera fatzile in totu sa Sardigna. Sa Commisione de istudiosos incarrigada dae su Guvernu de Soru, e a pustis sa Giunta, no ant fatu àteru chi torrare a leare custa traditzione, dende·li coerèntzia e modernidade».

Cantu e comente est frecuente su sardu in s'impreu ufìtziale?
«A cunfrontu de sas decraratziones de printzìpiu de medas e de sas leges chi lu permitint, no est prèsente meda. In sas riuniones pùblicas e in sas assembleas non lu impreat nemos, si non pagas bortas e pro finalidades simbòlicas o ideològicas. A dolu mannu, b'at una mancàntzia de totu sos grupos polìticos, de sos entes e (naramu·lu) de sos intellètuales. Nemos faghet belle nudda. Proclamos (in italianu) medas, pratica peruna. Non b'at unu situ internet de partidu o de entes chi siat iscritu finas in sardu. Petzi carchi Ufìtziu de sa limba sarda aiat cumintzadu a lu fàghere, ma su prus de custos progetos non benint agabados. Sa situatzione est grave finas ca non nos podimus defendere cun s'iscòtigu chi calicunu no lu impedit. Segundu sas leges chi amus, si podet fàghere totu in sardu».

Cale est su torracontu pro un'amministratzione chi introduit s'impreu ufìtziale de su sardu? Comente mai carchi amministradore non lu cheret impreare?

«Sos balàngios sunt medas: èssere a curtzu de su tzitadinu e finas su signale chi s'ufitzialidade de medas limbas andat a ora de su multiculturalismu e de sa reconnoschèntzia de sas diversidades, chi paret sa solutzione de cuntierras medas de oe, minores o mannas, de intro o de foras.
Sena cunsiderare chi, s'impreu pùblicu e ufìtziale de su sardu permitit de isfrutare in manera econòmica e finas de postos de traballu sa "risorsa" limba. Bastat de pessare a sos redatores de notitziàrios, a sos bortadores, a sos mediatores, a sos espertos, a sas aplicatziones possìbiles e a sos isvilùpos de su sardu in iscola, in s'amministratzione, in sos mèdios de comunicatzione, bètzos e e nòos. In àteras reàlidades chi assimìgiant a sa nostra, sunt deghinas de mìgias sas pessones espertas de sa limba pròpia, chi traballant totu su tempus cun custa risorsa naturale chi est sa limba, chi no abenenat sa natura, si rennovat, est de badas e, in fines, est sa realidade prus forte de s'identidade nostra. Sa limba est de seguru una possibilidade de traballu possibile, identitaria e moderna, pro medas laureados nostros».

S'allegat, dae pagu, de su fatu chi medas limbas de su mundu sunt in perìculu e calicuna est benende a mancare. Finas su sardu est in perìgulu?
«Tzertu. Medas limbas sunt benende a mancare e finas su sardu est in perìculu. Su sardu s'at a pòdere assegurare unu cras si, finas gràtzias a sas leges, sos sardos s'ant a impignare pro nd'assegurare sa presèntzia orale e iscrita in totue, semper e non carchi borta e petzi in mànera folclòrica».

Pro ite sa limba sarda, chi at prus de milli annos de istòria, arrìscat de si pèrdere?
«Ca in su mundu de sa comunicatzione semus comente una corda chi benit tirada dae un'ala a s'àtera. Devimus èssere bonos e fàghere a manera chi, dae como in susu, su sardu afortat sa presèntzia sua in sa sociedade, in su territòriu, in s'informatzione».

Ite si podet fàghere?
«Cadaunu devet fàghere sa parte sua. Isfrutare cada occasìone pro fàghere logu a su sardu, in sos sitos internet, in sos diàrios personales interàtivos (blogs), in sa publicidade, in sa promotzione de sos produtos, in su logu de traballu, cun manifestos, signos, àvvisos, informatziones. In sa Comuna propria, ponende presse a s'aministratzione pro impreare un'interfache in sardu cun sos utentes e sos tzitadinos, in intro de s'Ente e in su territoriu, in su cummèrtziu, in sos trasportos e in su turismu, cun indicatziones e etìchetas finas in sardu; in sa toponomàstica; in s'issèberu de sos nùmenes in sardu pro sos fìgios pròprios; in su paperi intestadu, in sos billetes de vìsita, in sos àvisos de su giornale (cojuios, laureas, àvisos de mortu). Devimus agiudare sas campagnas de visibilidade de sa limba sarda ca, sena custas, su sardu abarrat impreadu petzi dae sa familia o dae su grustu de sos cumpàngios.
A pustis, devimus ispìnghere, finas fàghende sotzios o grupos de pressione, supra de sos entes e de sas aministratziones in manera chi sigant sas leges,impreande su sardu in manera ufìtziale».

Su chi faghent s'Istadu e sa Règione bastat?
«Pro nudda. B'at una falsidade manna meda: a paràulas si giurat supra de su sardu, in sa pràtica non si perdet ocasìone pro fàghere totu in italìanu, ca paret prus còdomu e fàtzile. Nemos cheret fàghere frutare su sardu. Si a pustis, bisongiat finas de l'istudiare, galu peus. Peruna limba podet èssere imprèada sena unu tantu de istrumentos e de istùdiu. Pro su sardu, nemos tenet gana de fàghere ìsfortzu meda, si non cussu de l'allegare.
Mancat, a pustis, unu modu pro si torrare a apoderare de sa limba, mancant ideas e règulas craras, costantes e unitarias. Mancat una polìtica linguìstica. Medas interventos sunt male assortados e sena finalidades craras. Medas ufìtzios linguìsticos, chi sunt istados abertos cun sa lege 482, sunt istados dados (o lotizados politicamente) a gente chi non nde ghelat e chi non faghet nudda e custu sistema àrriscat de dare unu cùntzetu isballiadu de su chi proponent sas leges linguìsticas. Sena cussiderare chi, in casos medas, s'est faghende unu ìmpreu localìsticu e folclòricu de sa lege 482, chi imbètzes defendet e favorit su sardu e s'impreu ufìtziale e non petzi sas variedades locales».

B'at àteras limbas in Sardigna a bandas de su sardu?
«Tzertu. Cunforma a sa lege 26, su tatàresu, su gaddùresu, su tabàrchinu e saligheresu non faghent parte de su sardu( non sunt variàntes de su sardu), ma sunt limbas a banda, finas si in sìstoria, chie in prus chie in mancu, ant leadu paràulas medas dae su sardu. A custas limbas sa lege garantit, in sos territòrios ìssoro, sa tutela matessi chi garantit a su sardu».

Comente est sa situatzione in sas iscolas? S'articulu 4 de sa 482, chi allegat de sa limba de sa minoria comente istrumentu de insinnamentu, est aplicadu?
«Devimus reconnòschere chi s'ìscola est una de sa pacas entidades culturales chi, pro meritu de medas insinnantes, chi traballant a sa sola o paris, e de dirigentes medas, faghet un'opera manna de sensibilizatzione, de promotzione de sa limba, cun sos alunnos e intre sas famìlias.
A dolu mannu, a s'ispissu non s'essit dae s'isperimentalismu e dae s'impreu ocasionale e segundàriu de su sardu, finas si carchi cosa est cambiende dae pagu. Si diat dèvere e si diat pòdere imparare s'ìstoria, sa geografia e totus sas àteras materias in sardu, ma non si faghet. Si preferit a fàghere chircas supra de su passadu, supra de sas traditzìones (in gènere in italianu) chin s'àrriscu de nàrrere a sos istudentes chi su sardu siat sa limba de su passadu ebia, de unu mundu agru- pastorale, chi no est addatu pro sa sièntzia e pro sa modernidade.
A pustis, si no amus a agatare formas de òbrigu pro su sardu in ìscola, comente capitat in àterue cun èsitu bonu, su logu de su sardu at a èssere dèbile e episòdicu, destinadu a su fallimentu».

Intervista de Juvanna Tuffu [Sardegna Ventirighe n. 47]

testu bortadu dae Juvanna Tuffu pro TempusNostru

GOSPEL

Crèsia de santu Frantziscu in Ulìana

Crèsia de Santu Frantziscu in Ulìana. A bos agradat?

PROPOSTA DE TRADUTZIONE IN SARDU E IN ITALIANU DE SA LIMBA LITURGICA

Limba litùrgica (sardu)

S’at a mantènnere s’impreu de sa limba latina in sos ritos latinos, francu indicatziones particulares.
Sende chi s ’impreu de sa limba volgare est ùtile meda pro sa gente in varias ocasiones, siat in sa missa siat in s’amministratzione de sos Sacramentos e in sas àteras partes de sa Liturgia, s’at a pòdere dare logu prus mannu in antis de totu in sas leturas e in sas ammonitziones, in carchi oratzione e in sos cantos, cunforma a sas normas chi pertocant custa matèria chi si istabilint pro cada casu in sos capìtulos chi sighint.
Osservende custas normas, at a èssere de cumpetèntzia de s’autoridade eclesiàstica territoriale (comente narat s’artìculu 22, 2) detzìdere si s’at a impreare sa limba vernaculare e in cale estensione; sos atos ant a èssere aprovados e cunfirmados dae sa Sede Apostòlica.
Sa Tradutzione dae su testu latinu a sa limba vernaculare, chi si devet impreare in sa Liturgia, la devet aprovare s’autoridade eclesiàstica territoriale cumpetente numenada in antis.


Lingua liturgica (italiano)

Si manterrà l’uso della lingua latina nei riti latini, salvo norme particolari.
Dato che l’uso della lingua volgare è molto utile per le persone in diverse occasioni, sia nella messa sia nell’amministrazione dei sacramenti e nelle altre parti della Liturgia, si potrà dare maggiore spazio prima di tutto nelle letture e nelle ammonizioni, in alcune orazioni e nei canti, rispettando le norme che riguardano questa materia che vengono stabilite caso per caso nei capitoli seguenti.
In base a queste norme, sarà competenza dell’autorità ecclesiatica territoriale (ai sensi dell’art.22,2) decidere se si dovrà utilizzare la lingua vernacolare e in quale estensione; gli atti saranno approvati e confermati dalla Sede Apostolica. La traduzione dal testo latino alla lingua vernacolare, che si deve utilizzare nella Liturgia, dev’essere approvata dall’autorità ecclesiatica territoriale competente sopracitata.


Nùgoro,14 de maju 2007

Giovanna Tuffu
Franca Pinna

Letzione de su professore Navarro. Sacrusanctum Concilium

Documenti del Concilio Vaticano II

Costituzioni

Sacrusanctum Concilium
36. §1. Linguae latinae usus, salvo particulari iure, in Ritibus latinis servetur. (Latino)
§2. Cum tamen, sive in Missa, sive in Sacramentorum administratione, sive in aliis Liturgiae partibus, haud raro linguae vernaculae usurpatio valde utilis apud populum exsistere possit, amplior locus ipsi tribui valeat, imprimis autem in lectionibus et admonitionibus, in nonnullis orationibus et cantibus, iuxta normas quae de hac re in sequentibus capitibus singillatim statuuntur.
§3. Huiusmodi normis servatis, est competentis auctoritatis ecclesiasticae territorialis, de qua in art. 22 § 2, etiam, si casus ferat, consilio habito cum Episcopis finitimarum regionum eiusdem linguae, de usu et modo linguae vernaculae statuere, actis ab Apostolica Sede probatis seu confirmatis.
§4. Conversio textus latini in linguam vernaculam in Liturgia adhibenda, a competenti auctoritate ecclesiastica territoriali, de qua supra, approbari debet.
36. A língua litúrgica: traduções (Portoghese)
1. Deve conservar-se o uso do latim nos ritos latinos, salvo o direito particular.
2. Dado, porém, que não raramente o uso da língua vulgar pode revestir-se de grande utilidade para o povo, quer na administração dos sacramentos, quer em outras partes da Liturgia, poderá conceder-se à língua vernácula lugar mais amplo, especialmente nas leituras e admonições, em algumas orações e cantos, segundo as normas estabelecidas para cada caso nos capítulos seguintes.
3. Observando estas normas, pertence à competente autoridade eclesiástica territorial, a que se refere o artigo 22.2, consultados, se for o caso, os Bispos das regiões limítrofes da mesma língua, decidir acerca do uso e extensão da língua vernácula. Tais decisões deverão ser aprovadas ou confirmadas pela Sé Apostólica.
4. A tradução do texto latino em língua vulgar para uso na Liturgia, deve ser aprovada pela autoridade eclesiástica territorial competente, acima mencionada.
D. Normas para a adaptação da Liturgia à índole e tradições dos povos





36. Llengua litúrgica (Catalano)

Es conservarà l’ús de la llengua llatina en els ritus llatins, excepte dret particular.
No obstant això, com l’ús de la llengua vulgar és molt útil per al poble en no poques ocasions, tant en la Missa com en l’administració dels Sagraments i en altres parts de la Litúrgia, se li podrà donar una major cabuda, especialment, en les lectures i admonicions, en algunes oracions i cants, conforme a les normes que sobre aquesta matèria s’estableixin en cada cas en els capítols següents.
El compliment d’aquestes normes, serà d'incumbència de la competent autoritat eclesiàstica territorial, de la qual es parla en l’article 22,2, determinar si ha d’utilitzar-se la llengua vernacla i en quina extensió; si fes menester es consultarà els Bisbes de les regions limítrofes de la mateixa llengua. Aquestes decisions han de ser acceptades, és a dir confirmades per la Seu Apostòlica.
La traducció del text llatí a llengua vernacla, que ha d’usar-se en la Litúrgia, ha de ser aprovada per la competent autoritat eclesiàstica territorial abans esmentada.





Lengua litúrgica (Castellano)
36. § 1. Se conservará el uso de la lengua latina en los ritos latinos, salvo derecho particular.§ 2. Sin embargo, como el uso de la lengua vulgar es muy útil para el pueblo en no pocas ocasiones, tanto en la Misa como en la administración de los Sacramentos y en otras partes de la Liturgia, se le podrá dar mayor cabida, ante todo, enlas lecturas y moniciones, en algunas oraciones y cantos, conforme a las normas que acerca de esta materia se establecen para cada caso en los capítulos siguientes.§ 3. Supuesto el cumplimiento de estas normas, será de incumbencia de la competente autoridad eclesiástica territorial, de la que se habla en el artículo 22, 2, determinar si ha de usarse la lengua vernácula y en qué extensión; si hiciera falta se consultará a los Obispos de las regiones limítrofes de la misma lengua. Estas decisiones tienen que ser aceptadas, es decir, confirmadas por la Sede Apostólica.§ 4. La traducción del texto latino a la lengua vernácula, que ha de usarse en la Liturgia, debe ser aprobada por la competente autoridad eclesiástica territorial antes mencionada.

36. 1. Particular law remaining in force, the use of the Latin language is to be preserved in the Latin rites. (Inglese)
2. But since the use of the mother tongue, whether in the Mass, the administration of the sacraments, or other parts of the liturgy, frequently may be of great advantage to the people, the limits of its employment may be extended. This will apply in the first place to the readings and directives, and to some of the prayers and chants, according to the regulations on this matter to be laid down separately in subsequent chapters.
3. These norms being observed, it is for the competent territorial ecclesiastical authority mentioned in Art. 22, 2, to decide whether, and to what extent, the vernacular language is to be used; their decrees are to be approved, that is, confirmed, by the Apostolic See. And, whenever it seems to be called for, this authority is to consult with bishops of neighboring regions which have the same language.
4. Translations from the Latin text into the mother tongue intended for use in the liturgy must be approved by the competent territorial ecclesiastical authority mentioned above.
36. Latino e lingue nazionali nella liturgia (Italiano)
L'uso della lingua latina, salvo diritti particolari, sia conservato nei riti latini.
Dato però che, sia nella messa che nell'amministrazione dei sacramenti, sia in altre parti della liturgia, non di rado l'uso della lingua nazionale può riuscire di grande utilità per il popolo, si conceda alla lingua nazionale una parte più ampia, specialmente nelle letture e nelle ammonizioni, in alcune preghiere e canti, secondo le norme fissate per i singoli casi nei capitoli seguenti.
In base a queste norme, spetta alla competente autorità ecclesiastica territoriale, di cui all'art. 22- 2 (consultati anche, se è il caso, i vescovi delle regioni limitrofe della stessa lingua) decidere circa l'ammissione e l'estensione della lingua nazionale. Tali decisioni devono essere approvate ossia confermate dalla Sede apostolica.
La traduzione del testo latino in lingua nazionale da usarsi nella liturgia deve essere approvata dalla competente autorità ecclesiastica territoriale di cui sopra.

FONTE: www.vatican.va
www.arqbcn.org

Missa in limba natzionale o in limba vernaculare?

Riflessione subra de su fu 36
de su I Capìtulu de su Sacrosanctum Concilium

Su deretu canònicu istùdiat sas normas de sa Crèsia catòlica e de sos membros suos. Istabilit sas règulas chi devent èssere impreadas intre sos àmbitos eclesiales (tantu pro nàrrere sa Sacra Rota, su Tribunale eclesiàsticu, s’amministratzione interna de sa Crèsia) e règulat su cumportamentu chi sos praticantes devent tènnere in su respetu de sa Crèsia.
In sa versione italiana de su paragrafu 36 de su I capìtulu de su Sacrosanctum Concilium s’allegat de s’impreu de su latinu e de sas limbas natzionales in sa liturgia.
Custu documentu faghet semper riferimentu a s’impreu de sa limba natzionale in sa missa sende chi s’impreu de custa torrat ùtile a su pòpulu, ma non faghet riferimentu mai a una limba ispetzifica pro terrìtoriu. In sa versione italiana s’allegat medas bortas de limba “nazionale” e custu agetivu non est prèsente in sas àteras versiones. Su latinu narat de “linguae vernaculae”, su portughesu de “lìngua vernàcula”, su catalanu de “llengua vernacla”, su castellanu de “ lengua vernàcula”, s’inglesu de “the vernacular language”. Comente si podet bìere in peruna de custas versiones b’est sa paràula “natzionale”. Diat pàrrere chi sa CEI (Cunferèntzia Episcopale Italiana) apat fatu unu pretzisu issèberu politicu: a che dogare cale si siat importàntzia a sas limbas minoritàrias presentes in s’Istadu italianu e cunfirmare imbetzes sa fortza possente de sa limba italiana. Una cosa meda ispantosa custa, pròpiu como chi su Papa paret favorevole a s’impreu de totu sas limbas presentes in su territòriu natzionale pro nàrrere sa missa.
Si pessamus chi in Catalugna, dae sa publitzidade a sa missa, est fatu totu in catalanu, comente mai in Sardigna (forte de un’istòria manna in sos seculos e de sas tradutziones suas) sa limba chi est identidade nostra no est reconnota in perunu àmbitu?
Custu master at a èssere letzione manna pro agiùdare totu cussos chi cherent o nono chi sa limba nostra at èssere una die impreada non petzi in sa publitzidade ma finas in sa missa pro pregare su Deus nostru chi nos at dadu s’intelletu e sa fortza de sarvare s’identidade nostra pro èssere pandela in su mundu a curtzu a totus cuddas limbas chi ant paga defensa.

15 de Maju 2007 Angela Crisponi e Giovanna Tuffu

Custas sunt fèminas ulianesas. Cussa in su mucadore est mamma mea. Tra carchi annu, a dolu mannu, no s'ant a bìdere prus fèminas vestidas gosi.












Custu est fìgiu meu. Antoni. Tenet belle duos annos, los crompet su 25 de Maju.

14 settembre de su 2002. Custa est un'àtera manifestatzione a Roma. In ue apo connotu su giornalista Giulietto Chiesa e un'àteru giornalista de sa Rai Massimo Loche.

manifestatzione in piatza

Fit su 2002,

una bella manifestatzione a Roma.

Ipo paris cun una cumpangia

e apo connotu a Fùrio Colombo.